કાળાં બૂટ – જતીન મારુ
[રીડગુજરાતીને આ સુંદર વાર્તા મોકલવા માટે યુવાસર્જક શ્રી જતીનભાઈનો (જામનગર) ખૂબ ખૂબ આભાર. આપ તેમનો આ નંબર પર +91 9033566487 અથવા આ સરનામે jatinmaru@rocketmail.com સંપર્ક કરી શકો છો.]
‘મા, ઓ મા….! ક્યાં ગઈ ?’ ચંદુએ ઘરમાં પગ મૂકતાવેંત ખભે ટીંગાડેલું દફતર ખૂણામાં ફંગોળીને માને બૂમ પાડવા માંડી.
‘શું છે લ્યા ? ઘરમાં આવતાવેંત આટલો દેકારો શાનો કરે છે ?’ માએ રસોડામાંથી પ્રાઈમસને પંપ મારતાં-મારતાં જ જવાબ આપ્યો. કેટલાંયે પંપ મારવા છતાં પ્રાઈમસ કેમેય કરીને પેટાતો જ નહોતો.
‘પહેલાં રસોડામાંથી બહાર આવ તો કહું !’ ચંદુએ લાડમાં કહ્યું.
‘એક તો આ પ્રાઈમસ પેટાતો નથી અને ઉપરથી તું લોહી પીએ છે ! કહી દે ને, જે કહેવું હોય ઈ !’ માએ રસોડામાંથી જ કહ્યું. તે હાંફી ગઈ હતી. થોડીવાર થોભીને તે ફરી પ્રાઈમસ પેટાવવાનો પ્રયાસ કરવા લાગી.
‘મા, મારે બૂટ લેવાના છે, કાળાં બૂટ ! સાહેબે કીધું છે કે, હવે હું હાઈસ્કૂલમાં આવી ગયો ! હવે ચંપલ નહીં ચાલે. કાળાં બૂટ પહેરવા ફરજિયાત છે.’ ચંદુ ઉત્સાહભર્યા અવાજમાં એકીશ્વાસે બોલી ગયો.
‘શું ?! હજી હમણાં જ તો યુનિફોર્મનો ખર્ચો કરાવ્યો ને હવે ઉપરથી આ કાળાં બૂટ ? માસ્તરનેય નવાં-નવાં તૂત સૂઝ્યા કરે છે. અત્યારે પૈસા નથી; થોડા દિવસ ચલાવી લે, પછી અપાવી દઈશ.’ માએ સહેજ અકળાતાં જવાબ દીધો. પ્રાઈમસ હવે ભડભડ કરતો સળગવા માંડ્યો હતો. એક તો જિંદગીમાં પહેલીવાર બૂટ પહેરવાની તક મળી હતી ! અને એ તકને પણ આમ, હાથમાંથી સરતી જોઈને ચંદુ નિરાશ થઈ ગયો. પાંગળી દલીલ કરતાં તે બોલ્યો, ‘પણ સાહેબે કીધું છે કે બૂટ પહેર્યાં વિના નિશાળમાં નહીં પેસવા દે !’
‘એમ કાંઈ એક-બે દિ’માં તને કાઢી નહીં મેલે ! એમને કે’જે કે, થોડાં દિવસમાં આવી જશે.’ મારે કપાળ પર વળેલ પરસેવાને સાડીની કોર વડે લૂછતાંકને કહ્યું.
ચંદુ પણ પોતાની વિધવા માની સ્થિતિ સારી રીતે જાણતો હતો એટલે વધુ દલીલ કર્યા વિના તે ચૂપચાપ ખાટલે બેસીને બારણા પાસે પડેલાં પોતાના જૂનાં ચંપલને જોતો રહ્યો. આ ચંપલ ક્યારે લીધાં હતાં એ તેને યાદ પણ નહોતું ! તે ઘણાં વખતથી આ જ ચંપલ પહેરતો હતો. તૂટે એટલે ફરી-ફરીથી મોચી પાસે સંધાવીને એનાં એ જ ચંપલ પહેરવાનાં ! કોઈ જૂના સાથીની જેમ આ ચંપલ ઘણાં વખતથી તેનો સાથ નિભાવી રહ્યાં હતાં. અલબત્ત, આ સાથી હવે ચંદુને અળખામણાં લાગવા માંડ્યાં હતાં. જેમ જીવનમાં અમુક સંબંધો પરાણે સ્વીકારવા પડતાં હોય છે અને પછી આપણે આવા સંબંધો, લાંબા ટકાવવાનું ગૌરવ લેતાં હોઈએ છીએ પણ ભીતરથી તો આપણે જ જાણતાં હોઈએ છીએ કે, એ તો નિર્વિકલ્પે સ્વીકારવા પડ્યા હતા. તેમ, ચંદુની હાલત પણ કંઈક એવી જ હતી.
બીજે દિવસે સવારે ચંદુ શાળાએ ગયો. વર્ગખંડમાં પ્રવેશતાં જ માસ્તરે તેને અટકાવ્યો….
‘એય ચંદુડા, ઊભો રે !’
ચંદુ નીચું મોં કરીને ચૂપચાપ ઊભો રહી ગયો.
‘તને કાલે કીધું’તું ને કે આમ લઘરાની જેમ નહીં હાલ્યા આવવાનું ? તારા બૂટ ક્યાં ?’ સાહેબે લાકડાની ખુરશીનાં બે પાયાં પર ઝૂલતાં-ઝૂલતાં કહ્યું. ચંદુએ ડરતાં-ડરતાં જવાબ આપ્યો :
‘હજુ લીધાં નથી. માએ કીધું છે કે થોડાં દિવસમાં અપાવી દેશે !’
‘નાલાયક, હજુ સુધી લીધાં નથી ? થોડાં દિવસ પછી પણ લેવાના તો છે જ ને, તો અત્યારે શું વાંધો છે ?’ હાથમાં રહેલી લાકડાની ફૂટપટ્ટીને મેજ પર પછાડીને સ્હેજ ઊંચા અવાજે સાહેબ બોલ્યા. ચંદુ ધ્રૂજી ઊઠ્યો. તેની પાસે કોઈ જવાબ નહોતો. તે ચૂપચાપ દરવાજા પાસે જ ઊભો રહ્યો. બીજા વિદ્યાર્થીઓ ધીમું-ધીમું હસતાં હતાં.
‘ચલ, જા, બેસ ! પણ કાલથી બૂટ પહેરીને જ આવજે હોં !’ જાણે કોઈ ખુંખાર ગુનેગારનો ગુનો માફ કરતા હોય એવી ઉપકારક અદાથી સાહેબ બોલ્યા. ચંદુ ચૂપચાપ પહેલી બેંચ તરફ બેસવા વળ્યો. ત્યાં જ સાહેબે તેને ફરી ટપાર્યો :
‘એય….! ત્યાં નહીં, છેલ્લી બેંચ પર બેસ. બૂટ પહેરીને આવે પછી જ આગળની બેંચ પર બેસજે.’ ચંદુ મૂંગે મોંએ છેલ્લી બેંચ પર જઈને બેસી ગયો.
આવું વધુ બે-ચાર દિવસ ચાલ્યું. રોજ માસ્તર ચંદુને ધમકાવે અને રોજ મા કોઈને કોઈ રીતે તેને ફોસલાવીને શાળાએ મોકલી આપે. પરંતુ એક દિવસ માસ્તરનો મિજાજ ગયો. તેણે ચંદુને નિશાળમાં પેસવા દેવાની જ ચોખ્ખી મનાઈ ફરમાવી દીધી અને જ્યારે બૂટ આવે ત્યારે જ નિશાળે આવવાનું કહીને તગેડી મૂક્યો… ચંદુ ઘરે આવીને ચૂપચાપ બેસી ગયો. તેની માતા અડોશ-પડોશનાં ઘરે જઈને પારકાં કામ કરીને ઘરનું ગાડું હાંકતી હતી. સવારનો સમય હોવાથી તે કામ કરવા ગઈ હતી. થોડીવારે તે પાછી ઘરે આવી. ચંદુને અત્યારે શાળામાંથી પાછો આવેલો જોઈને તેણે સ્હેજ ચિંતાભર્યા સ્વરે પૂછ્યું :
‘કેમ, ભાઈ ! આજે વહેલો આવી ગયો ? તારી તબિયત તો સારી છે ને ?’
‘મા, હવેથી હું નિશાળે નહીં જાઉં. મનેય તારી સાથે કામ કરવા લઈ જજે !’ ચંદુ ઢીલા અવાજે બોલ્યો. તેની વાત સાંભળીને માની ચિંતા બેવડાઈ ગઈ.
‘કેમ બેટા, એવું બોલે છે ? તારે તો ભણી-ગણીને હોંશિયાર બનવાનું છે ને ? મારે તને મજૂરી નથી કરાવવી.’
‘પણ બૂટ વગર સાહેબ નિશાળમાં પેસવા જ દેતા નથી….’ ચંદુ એટલું કહેતાં રડી પડ્યો.
માએ તેને બાથમાં લઈને શાંત પાડ્યો.
‘ચાલ, રડવાનું બંધ કર જોઉં ! આપણે અત્યારે જ તારા બૂટ લઈ આવીએ, ચાલ !’ કહીને માએ તેના આંસુ લૂછીને તેને ધરાર ઊભો કર્યો. પછી અભરાઈ પર પડેલો માટીનો ગલ્લો ફોડીને એમાં બચાવેલ થોડાં પૈસા લઈને તે ચંદુની સાથે બજારમાં નીકળી પડી… બપોરના તાપથી ડામરની સડકો તપી ગઈ હતી; પણ એ સ્ત્રીનાં ઉઘાડાં પગને એની ઝાઝી અસર નહોતી. કાપાવાળી તેના પગની ખરબચડી પાનીઓને ખરબચડો રસ્તો સદી ગયો હતો. ચાલતાં-ચાલતાં મા-દીકરો રસ્તાંની એક બાજુએ ફૂટપાથ પર બેસીને હાટડી ચલાવતાં મોચી પાસે આવ્યાં.
‘ભઈલા, આનાં માપનાં કાળાં બૂટ છે ?’ માએ મોચીને પૂછ્યું.
‘એના માપનાં તો નથી બેન, પણ થોડાં મોટાં છે. ક્યો તો કાપીને માપનાં કરી આલીશ.’ કહીને મોચીએ લાકડાની મોટી પેટીમાંથી તળિયાં ઘસાઈ ગયેલાં અને ઝાંખાં પડી ગયેલાં રંગવાળાં, ચામડાનાં કાળાં બૂટ કાઢ્યાં.
‘ઠીક છે, કેટલાં રૂપિયા થશે ?’ માએ બૂટ જોઈને પૂછ્યું.
‘સાઈઠ રૂપિયા….’ મોચીએ જવાબ આપ્યો.
‘અરે, આ જૂનાં બૂટનાં તે કાંઈ સાંઈઠ રૂપિયા હોય ?’ માએ કહ્યું.
‘અરે બેન, સાવ નવાં જેવાં જ કરી આલીશ. ને ઉપરથી અસલ ચામડાનાં છે એટલે ટકશે પણ ઘણાં.’ મોચીએ પોતાના માલની પ્રશસ્તિ કરવા માંડી. થોડી રકઝકને અંતે પચાસ રૂપિયામાં બૂટ લેવાનું ઠેરવાયું. મોચીએ બૂટને કાપીને ચંદુના માપનાં કરી આપ્યાં. કાળાં બૂટ પહેરીને કોઈ સિપાહીની અદાથી ડગ ભરતો ચંદુ ઘરે પહોંચ્યો. આ જૂનાં બૂટ તેને મન કોઈ મોંઘી મૂડી સમાન હતાં. ચંદુને બૂટ અપાવ્યા પછી માને પણ મનોમન કંઈક સંતોષની અને કંઈક રાહતની લાગણી થઈ. હવે પોતાના દીકરાનું ભણતર નહીં રોકાય એ વાતનો આનંદ પણ હતો.
કાળાં બૂટ પહેરીને બીજે દિવસે ચંદુ ઉત્સાહભેર શાળાએ પહોંચી ગયો. આજે તો જાણે તેના પગમાં પાંખો લાગી હતી ! ભણવામાં હોંશિયાર હોવા છતાં, બૂટનાં વાંકે તેને પ્રથમ બેંચ પર બેસવા મળતું નહોતું. આજે જ્યારે પોતે પહેલી બેંચ પર બેસશે ત્યારે પેલા ખીલ-ખીલ હસતાં તેના સહધ્યાયીઓના મોં કેવાં ખાસિયાણાં પડી જશે – એવા વિચારે ચંદુ, મનોમન રાજી થઈ રહ્યો હતો. વર્ગ શરૂ થયો. આજે સાહેબે, ચંદુને બૂટ વિશે કંઈ જ ના કહ્યું. થોડીવારમાં પટાવાળો એક નોટિસ લઈને આવ્યો. સાહેબ નોટિસ વાંચવા લાગ્યા : ‘….આથી સર્વ વિદ્યાર્થીઓને જાણ કરવામાં આવે છે કે આ નવા સત્રથી આપણી શાળાનો ગણવેશ બદલવાનો છે જે અન્વયે હવેથી દરેક વિદ્યાર્થીએ કાળાં બૂટને બદલે સફેદ ટેનિસ શૂઝ પહેરવાનાં રહેશે…..’
નોટિસ સાંભળતાં જ ચંદુના પગમાં ખાલી ચડી ગઈ. કાળાં બૂટ જાણે તેના પગને ગળી ગયાં હોય એવું તેને લાગ્યું. ચૂપચાપ તે પોતાની જગ્યાએથી ઊઠીને છેલ્લી બેંચ પર જઈને બેસી ગયો.
Save article As PDF · 
Subscribe ReadGujarati
હ્રદય દ્રાવક કથા.
To me looks like, WAY FAR FROM REALITY but surely a touchy fictional story.
As a matter of fact, we were more than a dozen did our high schooling during ’58to’62, barefooted and used to walk 6 miles every day.
કરસનભાઈ,
તમે ૬ માઈલ ચાલી ને જતા હતા આજ થી ૫-૬ દાયકા પહેલા,પણ આજે પણ ઘણા ગામડા ઓ ની સ્થિતી સુધરી નથી. અને વાત મા કાલ્પનીક તો કશુ લાગતુ નથી. આજે હજી પણ ગામડા મા શું મુંબઈ જેવા મહાનગરો મા પણ લોકોના કામ કરી ને પેટીયુ રળતા કુટુંબ મા આવી હાલતો જોવા મળે છે અને આજે સરકારી શાળા મા પોતાના છોકરાઓ ને ભણવા મોકલતા છોકરાઓ ના મા-બાપ ને આવી પરિસ્થિતી નો સામનો કરવો પડે છે. આજે નોકરો અને ઝાડુ વાળા ના છોકરાઓ પણ મિશનરિ દ્વારા ચાલતી કોનવેંટ શાળાઓ મા પોતાના બાળકો ને મુકે છે કારણ તે શાળા ઓ સરકારી ગ્રાંટ ની મદદ થી ચાલે છે અને છોકરી ઓ ને મફત શિક્ષણ અપાય છે પણ તેઓ તેઓના અમુક નિયમો ને વળગી રહે છે જેમા શાળા ના ગણવેશ બાબત તેઓ બહુજો ચોક્કસ હોય છે.
ત્રુપ્તીબેન, હું તમારી વાત સાથે બીલકુલ સંમત છું. આમારે ત્યાં જે કામવાળી બાઈ આવે છે તેના છોકરા આવીજ સરકારી ગ્રાંટ ની મદદ થી ચાલતી શાળા માં છે પણ તેઓ ના અમુક નીયમો તો પાળવાજ રહ્યા… એમના છોકરાઓ અમારા જુના (બહુ જુના નહી) શર્ટ, પેન્ટ, ટી-શર્ટ પહેરે અને અમારા બે-ત્રણ વરસ જુના બુટ પહેરે છે… એમનો એટલો ખર્ચો તો બચે જ છે….
I totally agree with you Truptiben.
Wonderfully described, but very sad story. This is a bitter truth that there are many schools demanding students to wear uniforms, shoes, etc. which is not affordable to all class of people.
I think, teachers should not be so rude and heartless. They should try to have one-on-one relationship with each student and try to know and understand their circumstances. If need be, like in Chandu’s case, teacher can talk to the higher authority in the school or can help him out in any possible way he/she can.
Thank you Mr. Jatin Maru for giving us an opportunity to think about it and if such situation comes in life, we will not act like the teacher in this story did, but try to understand the problem and help student find a solution for it.
વાહ્!સરસ વાર્તા.
સરસ. . .
મને મારી લખેલી વાર્તા યાદ આવી ગઈ… “સફેદ શર્ટ” અને “બગાડેલું મીટર”. જે થોડા સમય પહેલા રીડગુજરતીમા publish થઈ હતી. વાચવા માટે આ લિન્ક પર જાઓ…http://archive.readgujarati.in/sahitya/?p=3774
sad…..
This is amazing story..yes In reality, this happens. When I was in 12th grade, I wanted to go to school trip that cost 5000rupees. My father did not have money so I could not go. I cried a lot and did all kind of plan to gather money. I failed. All my friends went and they had blast. Years later I made good money and be able to go on vacation anywhere in the world but Can not go back to my highschool trip.
bahuj saras vaarta 6e.
જતિન …net par tari varta vanchi ne ghanoj aanand thayo…
હેલ્લો…………
આ માત્ર વર્તા નથિ….. આ એક સાચિ વાત ચે.. જોરદાર મારા દોસ્તો….
યુવ સર્જક જતિન મરુ ને અભિનન્દન
અતિ સુંદર… અભિનંદન …..
awesm story it was….
ખુબ જ સરસ મજ આવિ ગઈ
અદભુત્..
Avi schoolo ne ava tayfa mate punisment karvi pade atyare ava problems na lidhe gana hosiyar loko bhani sakta nathi
good article
The Reality which everyone should digest without any complain.
‘VERY VERY NICE STORY, JATIN PROUD OF YOU.’
આ વારતા ચદુ નિ નહિ પન મારિ હોય તેવુ લાગ્યુ ગરિબ નુ આ જગતમા કોઇ નથિ એક સાધો ત્યા તેર તુતે તે આનુ નામ….સરસ વારતા બદલ અભિનન્દન…..
આ ટુકી વાતા ઘણાને ઉતેજન આપી શકે તેમ
ઘણાના મનને જગાડશે.
Koi kathanak j v varta vastu na hova chata pan aapna desh ni nakkar hakikat ne sparsh karti varata o ma uncha darajjani varta che… potani rite alagaj tari aavti varta.
very sad story. writing with tears in my eyes. i wish kids in US know the value of money.
આ વર્તા મા વાન્ક શાલા નો કે ગરેીબેી નો?
Very nice information. Thank you for sharing it.
Very useful information. Thank you for sharing it.
“જીવનમાં અમુક સંબંધો પરાણે સ્વીકારવા પડતાં હોય છે અને પછી આપણે આવા સંબંધો, લાંબા ટકાવવાનું ગૌરવ લેતાં હોઈએ છીએ.”
Naked fact of Life..
હુ જ્યારે ૧૨મ ધોરણ મા ભણતી હતી ત્યારે ટ્યુશન ક્લાસીસ માથી એક ટુર નુ આયોજન કરવામા આવ્યુ હતુ. દરેક સ્ટુડંટ ને સર Forcefully ટુર મા આવવા માટે Ready કરી રહ્યા હતા પણ જ્યારે મારો વારો આવ્યો ત્યારે સરે કંઈ કહ્યા વિના મારા પછીની સ્ટુડંટ ને Forcefully ટુર મા આવવા માટે Ready કરી. આજે આ વાર્તા વાચ્યા પછી મને તે દિવસ યાદ આવેી ગયો.
kaharekhar khubj saras su lakhvu aa varta vise
ke jena mate koy sabdo j nathi
This is very useful information shared here. I am really thankful for this.
aaje sixan atlu moghu ane hveto khanagi jya garib na 6okra bhni skta nthi avu nthi pn ana maa baap bhnavi sakta nthi…… paratmik shalana sixako kai bhanavta nthi ane garib potana balakne sari shakama muki sakto nathi. …. p6i apna deshnu bhavisya j 6 a j rhevanu 6
This was part of my life when we were not having money and still I remember that days.
Very sad story
દર્દ ભરી હ્રદયસ્પર્શી કથા. સ્કૂલોના આવા દેખાડા કરવાના નિયમોને કારણે ઘણા આશાસ્પદ પરંતુ ગરીબ વિદ્યાર્થીઓના અભ્યાસ રખડી પડ્યા છે.
કાલિદાસ વ. પટેલ {વાગોસણા}
હૃદયદા્વક સ્ટોરી.સ્કૂલ મા ગણવેશ ફરજીયાત હોવો જોઇએ પણ પગ મા બૂટ હોય કે ચપ્પલ શો ફેર પડે?
અથવા સ્કૂલે ગરીબ આથિઁક પછાત વિદ્યાથઁીઓ માટે નિયમો માં છૂટછાટ હોવી જોઇએ.
nice story, feeling confused after reading.