અત્યાર સુધીમાં સરિતાનાં લગ્નની ત્રણેક વાતો આવી હતી. છોકરાઓ સરિતા સાથે કલાક બે કલાક હોંશથી વાતો કરતા. સરિતા ભણેલી, ગ્રેજ્યુએટ હતી, સરકારી ઑફિસમાં સારા પગારની નોકરી હતી. રૂપાળી, આકર્ષક હતી. છોકરો એની સાથે લગ્ન માટે તૈયાર થઈ જતો, પણ પછી સરિતા અંતમાં છોકરાને એવું કંઈ કહેતી કે છોકરો ભડકીને ભાગી જતો. અત્યાર સુધીમાં બધી વાતોમાં આમ જ બન્યું હતું અને આ પ્રશ્ને સરિતાની મમ્મી શારદાબેન, પપ્પા શાંતિલાલ, સગાંસાથી, સરિતાની સહેલીઓ બધાં પરેશાન હતાં. સરિતા, છોકરાને એવું તે શું કહેતી હતી કે સરિતા સાથે કશી પૂર્વશરત વગર જીવન જોડવા તૈયાર થતો છોકરો પછી ‘હા’ કે ‘ના’ કહેવાની પણ તસ્દી લેતો નહીં, અને સરિતાનાં મમ્મી-પપ્પા છોકરા તરફથી જવાબની અપેક્ષાએ કાગના ડોળે રાહ જોઈ રહેતાં. છોકરા તરફથી કશો જવાબ આવતો નહીં, આથી બંને, શારદાબેન અને શાંતિલાલ રઘવાયાં થઈ જતાં, સરિતાને પુછાપુછ કરતાં, એની પાસેથી સંતોષકારક ખુલાસો મળતો નહીં. આથી સરિતાની જેટલી સહિયર-મિત્ર હતી, એ બધીને પૂછતાં, ‘સરિતાને કોઈ સાથે સંબંધ છે? તમને ખબર હોય તો કહો, અમે તપાસ કરી યોગ્ય લાગશે તો ચોક્કસ સરિતાની ઈચ્છા પ્રમાણે કરીશું.’ કારણ દિવસે દિવસે સરિતાની ઉંમર વધતી હતી. હાલ સરિતાને બાવીસમું ચાલતું હતું, પછી તેવીસ, ચોવીસ અને… સરિતાનાં મમ્મી-પપ્પાની ઊંઘ હરામ થઈ ગઈ હતી.
Yearly Archives: 2017
હમણાં એક વિદ્વાને લખેલો લેખ વાંચ્યો. એમણે કહેલું કે ગુજરાતના આત્મકથા સાહિત્યમાં સ્ત્રીઓએ લખેલી આત્મકથાઓ જૂજ છે. એવું કેમ? મને ખબર છે એવું કેમ? હું નહીં કહું કહું કારણકે... નહીં કહેવાનું કારણ પણ હું નહીં કહું. પણ ચાલો એ ખોટ પૂરી કરવા પુરતું હું મારી આત્મકથાનું એક પ્રકરણ કહું. તો વાત એમ છે કે નાનપણથી મને ગાવાનો બહુ જ શોખ ને પ્રભુજીએ મને મધુર કંઠની બક્ષિસ આપેલી નહીં. આપણે નાના હોઈએ ત્યારે એવી કંઈ ખબર પડે નહીં એટલે હું મારા ગુજરાતી કમ સંગીત ટીચરને કહું, ‘બહેન મને ગાવામાં રાખોને,’ એ કદી મારી વાત સાંભળે જ નહીં. એ તો મને મૌખિક પરીક્ષામાં કવિતાગાન પણ ન કરવા દે. ઉલટાનું કહે, ‘તું ગાય છે તો મારાથી હાર્મોનિયમની ખોટી ચાવી દબાઈ જાય છે. તારે છેલ્લી લાઈનમાં બેસવાનું.’ આને અન્યાય કહેવાય કે નહીં? પણ એ વખતે મને બાલિકાઓના અધિકારો, નારીના અધિકારો વગેરે વિષે ખબર નહોતી, (ભારત દેશમાં કોઈને ય ખબર નહોતી) નહીં તો મેં આ મુદ્દે હડતાળ પાડી હોત. મેં બહુ જ બહુ જ કહ્યું ત્યારે એમણે શરત મૂકી, ‘તું જો ગણિતમાં સોમાંથી પંચાસી માર્ક્સ લાવે તો હું તને ગાવા દઈશ, સંગીત પણ શીખવાડીશ’. આ ય અઘરી શરત કારણકે ગણિતમાં ય આપણું ગાયન જેવું. પ્રભુજી એ આવડત પણ આપતાં ભૂલી ગયેલા! છતાં ય મેં મહેનત કરી, પ્રેક્ટીસ કરી, એ સિવાયની ય રીતો અજમાવી. (કઈ એ ન કહેવાય, છોકરાં ખોટું શીખે) અને વાર્ષિક પરીક્ષામાં ગણિતમાં પંચાસી માર્ક્સ મેળવ્યા. પછી પડ્યું ઉનાળાનું વેકેશન. નવા વર્ષે સ્કૂલ શરુ થઈ ને મને ખબર પડી કે એ ટીચર તો સ્કૂલ છોડીને જતાં રહ્યાં. કેમ? મને ગાતાં શીખવાડવું પડે એટલે? શી ખબર!
‘પપ્પા, આ શું માંડ્યું છે? વહેલી સવારે ઊઠીને શ્રદ્ધાનો મંત્રોચ્ચાર કરીને મારી ઊંઘ બગાડો છો?' નિખિલેશ સહેજ છણકા સાથે બોલ્યો અને પાસું ફેરવી સૂઈ ગયો ! ભક્તિપ્રસાદ પૂર્વ આફ્રિકાનાં મોમ્બાસા નગરમાં રહ્યા અને પુષ્કળ ધન કમાયા. તેમનામાં ભારતીય સંસ્કૃતિ પ્રત્યેનો પ્રેમ ભારોભાર હતો. શ્રદ્ધા એમના જીવનનું પ્રેરકબળ હતી. એ મૂડીને આધારે જ તેઓ કરોડપતિ બન્યા હતા. પત્નીના અવસાન પછી તેમણે પુત્ર નિખિલેશને એક માતાની જેમ ઉછેર્યો હતો. તેમની શ્રદ્ધાનો વારસદાર બને પણ નિખિલેશ જુદી જ માટીનો યુવક હતો. એના જીવનમાં શ્રદ્ધાનું નહીં શંકાનું સ્થાન મહત્વનું હતું. એ દેશને બાદમાં અને પોતાની જાતને અગ્રિમસ્થાને મૂકતો હતો.
જેવી ટ્રેન આવી, એક જ ઝટકે એ ધક્કામુક્કીમાં અંદર ફેકાઈ ગઈ. હજુ સવારના દસ જ વાગ્યા હતા પણ પુષ્કળ ગરમી અને બફારો લાગતો હતો. દરિયાને પોતાની બાથમાં લઈને દોડતી મહાનગરની લાખો સ્ત્રીઓમાંથી એ એક નાનકડી સ્ત્રી. સૌ દોડે એમ એ પણ દોડતી હતી, આ શહેરની જોડે પોતાને સંસારને મઠારવા! રોજની જેમ જ એ આજે પણ મોડી પહોચી હતી. હજી પર્સમાંથી પાણીની બોટલ ટેબલ પર મૂકે એ પહેલા જ કેબિનમાંથી હુકમ આવી પહોચ્યો. સખત તરસ લાગી હતી. છતાં પાણી પીવા માટે એ ન રોકાઈ, જીવનની તરસમાં પણ એ આમ જ સુકાઈ જતી છતાં એ તરસ છીપાવવાનો એને સમય જ કયાં હતો? અનુરાધાને શાંતિથી શ્વાસ લેવાની અને સપના જોવાની મનાઈ હતી.
અરે વાહ ! તું તો કહેતો હતો કે સર્વ જીવોમાં તને એકલાને જ સાંપડી છે – એક અદભુત શક્તિ-વિચારશક્તિ ! પણ કેમ કરીને હું માનું તારી એ વાત ?
બપોરના બાર વાગ્યા હતા. હું મારી ઓપીડીનાં કામમાં વ્યસ્ત હતો. દરરોજ લગભગ ૧૨૦ જેટલાં દર્દીઓને જોવા પડતા હોવાના કારણે અમે અત્યંત વ્યસ્તતા અનુભવતા હોઈએ છીએ. દરરોજ મશીનની માફક અમારું કામ ચાલતું હોય. બાળ-દર્દીઓને તપાસવા, એમના રિપોટ્ર્સન જોવા, દવા લખી આપવી, ખોરાકથી માંડીને દવા વિશે સમજાવવું : એમ ઢગલો એક કામ ક્રમબદ્ધ ચાલત હોય. ‘સાહેબ, એક બાળક ખૂબ સિરિયસ લાગે છે, મોકલું?’ એ યંત્રવત કામોની ભરમાર વચ્ચે મારા માણસે મને કહ્યું. ‘શું થયું છે?’ મેં પૂછ્યું. ‘નાનું બાળક છે અને ખૂબ હાંફે છે.’ એણે જવાબ આપ્યો. મેં એને મોકલવા માટે માથું હલાવીને સંમતિ આપી.
(‘અખંડ આનંદ’ સામયિકના જૂન, ૨૦૧૭ના અંકમાંથી સાભાર) ઢીંચણ પેટમાં પેંઠેલા હોય તેમ જમીન પર પગની એડીઓ ઉપર ઊભડક બેઠેલા કરસનને જરાય ચેન નહોતું. એ પોલીસથાણાની બહાર ભલે બેઠો હોય પણ એની આંખો અને મન ઘડીએ-ઘડીએ થાણાની અંદર આંટો મારી આવતાં હતાં. અંદર એનો વરસ પહેલાં ખોવાઈ ગયેલો દીકરો સૂરજ હતો! એકનો એક દીકરો ખોવાયો ત્યારે કરસન અને ગોમતી બંને કેવાં બહાવરાં બનીને એને શોધતાં હતાં! દોડી-દોડીને એમના પગ ઘસાઈને ગોઠણે આવી ગયા ને રડી રડીને આંખોય નબળી પડી ગઈ ત્યારે, વરસ પછી આજે દીકરો મળ્યાની ખબર આવી! એ તો શહેરના માલેતુજાર તપન મરચન્ટની દીકરી લિપિ ખોવાઈ તેમાં ‘હો-હા’ થઈ ગઈ. મંત્રીઓ સુધ્ધાં જેના ઘેર આંટા મારે તેવા તપનની ધાકથી પોલીસે આકાશ-પાતાળ એક કર્યાં ને લિપિને શોધી કાઢી. ભેગા બીજા બે છોકરા પણ મળ્યા. એમાં સૂરજ પણ મળ્યો એટલે સૂકા ભેગું લીલું બળે એમ કોઈવાર લીલા ભેગું સૂકું બળેય ખરું જેવો તાલ હતો!
(રીડ ગુજરાતીને પ્રસ્તુત રચના મોકલવા બદલ શ્રી દિવ્યેશભાઈ સોડવડિયા (સુરત)નો ખૂબ ખૂબ આભાર. અત્યારની યુવાપેઢીનો બુલંદ અવાજ તેમના આ લેખમાં તમે સાંભળી શકો છો. આપ તેમનો 9638689821 અથવા sodvadiyadivyesh4@gmail.com પર સંપર્ક કરી શકો છો. લેખનક્ષેત્રે તેઓ પ્રગતિ કરતા રહે તેવી શુભકામનાઓ.) મને ગમે છે આજની યંગ જનરેશન ! હા, જે ખરેખર વયની સાથેસાથે વિચારોથી પણ યંગ છે એવી જનરેશન. જેને તમે અવગણી ન શકો, જેને તમે એકવાર ટોક્યા પછીય વારંવાર ટોક્યા વગર ન રહી શકો એવી જનરેશન. જેના કપડાં અને ખાવાપીવાની રીતભાતથી માંડીને હેરસ્ટાઇલ સુધી સઘળું નોટિસ કર્યા વગર ન રહી શકો, ને છતાંય દર બીજા-ત્રીજા દિવસે હેરસ્ટાઇલને બદલીને કશીક નવી છટામાં ફરવા માંગતી જનરેશન. જે તમને નથી ગમતું કે ઓછું ગમે છે, એ બધું જ એને 'પરફેક્ટ' લાગે છે. ને જે તમારા માટે પરફેક્ટ છે એ બધું એના માટે 'જુનવાણી' છે કાં તો 'નાપસંદ' !
નવમાં ધોરણમાં ભણતી કોશા ભલી લાગણી અને સદબુદ્ધિનો ખજાનો. રમતિયાળ બાળક. કોઈની પણ સાથે ઓળખાણ-પિછાણ વિના સીધી જ વાતો કરવા મંડી પડે ને પેલો અજાણ્યો થોડી જ વારમાં પોતાનો થઇ જાય. પૂર્વી ને અંતરા બેય એની પાકી બહેનપણીઓ. પૂર્વી લાડમાં એને લીલુંછમ વૃક્ષ કહેતી તો અંતરા કહેતી એને બાળકબાગ. કોશા સાથે હોય એટલે શીતળતા, વિશ્રાંતિ અને આનંદ=સંસ્કારના ફળફૂલ મળતાં જ રહે. કલ્પનાના રંગો ખીલતા જ રહે. ધનાઢ્ય માબાપનું એકમાત્ર સંતાન. ક્યાંય આ વાતનું મિથ્યાભિમાન એનામાં ડોકાય પણ નહીં. સારા કામ માટે તત્પર કોશા જરા પણ રોકાય નહીં. ‘કર્યું એ કામ’ એમાં એ માને. તરત દાન ને મહાપુણ્ય. એનો એક મહત્વનો ગુણ એ કે તે એકીસાથે અનેક ઘટના પર ધ્યાન દે. એની જાગૃતિ ગજબની.
દામ્પત્યજીવનમાં આત્મીયતા એ જીવનનું સૌથી વધુ સુખ આપનારું પાસું છે. આપણી કેટલીક પરંપરાઓ શ્રેષ્ઠ છે, એવી અનુભૂતિ અમોને ફેમીલી કોર્ટના કન્સીલેશન રૂમમાં, તૂટતા સંબંધોને બાંધવાના પ્રયત્ન કરીએ છીએ ત્યારે અનુભવાઈ છે. આજથી પચ્ચીસ વર્ષ પહેલાના માતા-પિતાથી અલગ આજના માતા-પિતાની પિડા છે. પહેલા કરતાં વિચારધારામાં વધુ આધુનિકતા આવી છે એવું કહેવા કરતા આજના માતા-પિતા પોતાના યુવાન દીકરા-દીકરીથી વધુ ડરતાં થઇ ગયા છે એમ કહેવું વધુ યથાર્થ ઠરે છે. વીસ-બાવીશ વર્ષના દીકરા-દીકરી જે નિર્ણયોમાં લે છે તેમાં વાલીઓ ખુદ દબાણમાં રહીને પણ પોતાના નિર્ણયોને હડસેલે છે. સત્ય કહેતા ડરે છે કે રખેને મારા છે તે મારાથી અળગા થઇ જશે તો ? સાંપ્રત સમયમાં મહદ અંશે આવા માતા-પિતા પોતાના જ બાળકોના વર્તન- વ્યવહાર અને વિચારધારાને કારણે પીડાય છે. આધુનિકતાનો વિરોધ ન જ હોઈ શકે પણ જયારે પારિવારિક જીવનનો ભોગ લેવાતો હોય ત્યારે ચોક્કસપણે સમયસર જાગવાની જરૂર છે.
મારા મોસાળનું નાનું એવું ગામ, સરસ. કદાચ આજે પણ ભારતના નકશામાં ન મળે. હું સમજણી થઇ ત્યારથી મને એ ખબર કે ઉનાળાનું વેકેશન પડે એટલે ગામ જવાનો કાર્યક્રમ બને. ગામમાં રહેતા નાના-નાનીને મળવાનો આનંદ તો હોય જ પરંતુ નાના સાથે આખા ગામમાં ફરવાનું આકર્ષણ પણ એટલું જ રહેતું. બસ, ન ગમતી એક જ વાત એ કે નાનાજી શિસ્તપાલનના ચુસ્ત આગ્રહી. ઘડિયાળના કાંટે દોડવાનું. ઉનાળાનું વેકેશન એટલે તો આરામનો સમય કહેવાય પણ અમારે શિસ્તબદ્ધ રહેવું પડતું. મમ્મી એટલે ખુશ રહેતી કે મુંબઈમાં પાણી ભરવાના ત્રાસમાંથી થોડો સમય છૂટકારો મળશે, સવારે ચાર વાગ્યે ઉઠીને પાણી નહિ ભરવું પડે, ઝટપટ નાહીધોઈને રસોઈ નહિ કરવી પડે, સાડાનવ વાગતામાં બધાને જમાડી દેવાના નહીં હોય.
મને આ બારીમાં બેસવાનું ગમે છે. શહેરમાં છેવાડે આવેલી અમારે સોસાયટીમાં મારું આ મકાન છેલ્લું છે. બારી બહાર નજર કરતાં વેરાન સીમ દેખાય. દૂર દૂર ક્ષિતિજમાં ઓગળી જતાં આંબલિયા અને રૂપાવતી ગામ દેખાય અને વચ્ચેના વગડામાં છૂટાંછવાયાં ઝાડ સિવાય વિસ્તાર સૂકો. સંધ્યાકાળના રતૂમડા પ્રકાશમાં સામેના બોરડીના ઝાડનો પડછાયો ધીમે ધીમે લાંબો થતાં થતાં મકાનની દીવાલ સુધી પહોંચે ને થાકેલા સૂરજદાદા ક્ષિતિજમાં ડૂબી જાય. આમ ઓર એક દિવસ પૂરો થાય. જીવનસંધ્યાએ આપણે પણ થાકી ગયેલા હોઈએ છીએ. બાલ્યાવસ્થામાં કેવો ઉત્સાહ હોય છે ! નાનપણમાં ગામડાંના ઘરની આવી જ બારી પાસે અમે ઉત્સાહથી થનગનતા બારી બહાર વગડામાં દૂર જતી બસ કે પછી ગાય-ભેંસનાં ધણને જોયા કરતા.