Archive for August, 2017

બ્રિટિશ – અમેરિકન ડાયસ્પોરિક ગુજરાતી કવિતા – રમેશ ચૌધરી

ડાયસ્પોરા એક અત્યંત સંકુલ સંજ્ઞા હોઈ તેની સાથે સૂક્ષ્માતિ-સૂક્ષ્મ અર્થ સંદર્ભો આંતર-બાહ્ય રીતે સંકળાયેલા છે. મૂળ ‘ડાયસ્પોરા’ એ ગ્રીક ભાષાનો શબ્દ છે અને હિબ્રુ બાઈબલના ગ્રીક અનુવાદમાં(૧) સૌ પ્રથમ વાર તેનો ઉલ્લેખ મળે છે. ઈ.સ.ની પાંચમી સદીમાં બેબીલૉનિયન કેપ્ટિવિટી પછી પેલેસ્ટાઈનની સીમા બહાર હાંકી કઢાયેલ જ્યુઈશ (યહૂદી) પ્રજા માટે આ સંજ્ઞા પ્રયોજવામાં આવી હતી. આ પ્રજાને પોતાની ઈચ્છા વિરુધ્ધ દેશમાંથી હાંકી કાઢવામાં આવી અને તેના પરિણામ સ્વરૂપે તે પ્રજા ઈરાન, ઈજિપ્ત, ગ્રીસ, ઈટાલી, આર્મેનિયા વગેરે રાષ્ટ્રોમાં છૂટી છવાઈ વસી. પોતાના વતનથી બળપૂર્વક હટાવાયા બાદ અનુભવેલી વેરવિખેર થયાની, કેન્દ્રથી ચ્યુત થયાની વેદના કે સંઘર્ષ આ સંજ્ઞાના વપરાશના મૂળમાં છે. કોઈ રાજકીય કારણોસર એક આખી પ્રજાને પોતાની ઈચ્છા વિરુધ્ધ દેશનિકાલ થવાની સ્થિતિ ઊભી થાય અને અન્યત્ર શરણ શોધીને રહેવા માટે જે સંઘર્ષ કરવો પડે છે તેના સંકેતો આ સંજ્ઞાના કેન્દ્રમાં પડેલા છે. એટલે આ સંજ્ઞાના મૂળમાં સામાજિક, રાજકીય, ઐતિહાસિક પરિબળો કારણભૂત છે.

મા ભૂમિની મહેકના સંબંધો – શ્યામ ખરાડે

૨જી ઑક્ટોબર દર વર્ષે આવે છે અને જાય છે. મહાત્મા ગાંધીજીના જન્મદિવસ તરીકે એ ભલે રાષ્ટ્રીય મહત્વ ધરાવતો દિવસ છે; પરંતુ મારા માટે આ દિવસ ખાસ છે કેમ કે તે એક હૃદયસ્પર્શી ઘટનાની અનુભૂતિનો દિવસ છે.

વાત સન ૨૦૦૭ની છે. આ અરસામાં હું મારી પત્ની હેમલતા સાથે અમેરિકામાં કૅલિફૉર્નિયાના સિલિકોન વેલી તરીકે ઓળખાતા શેન ઓઝે (san jose)માં હતો. અમેરિકામાં વર્ષોથી રહેતા મારા મિત્ર અશોક શાહ અને તેમનાં પત્ની ઉષાબેન શાહના પ્રેમભર્યા આગ્રહથી અને મદદથી અમે અહીં આવ્યાં હતાં.

આજે અમારી કોઈ મોલમાં જવાની ઈચ્છા ન હતી. વિશાળકાય મોલનાં ખરીદ-કેન્દ્રો જોઈને અમે ધરાઈ ગયાં હતાં. સાનફ્રાન્સિસ્કો, સેવન માઈલ ડ્રાઈવમાં દૂર દૂર સુધી ફેલાયેલા સુંદર રમણીય સમુદ્ર કિનારાઓ, યેશોમેટી નૅશનલ પાર્કનું મનમોહિત કરતું પહાડી સૌન્દર્ય, વિશાળ લેક ટાહો, લોસ એન્જલીસ અને ત્યાંનો પ્રચંડ મોટો યુનવર્સલ ફિલ્મી સ્ટુડિયો, લાસ વેગાસ અને ત્યાંના ભવ્યાતિભવ્ય કેસીનો, ગ્રાન્ડ કેનિયનની ઊંડી ઊંડી ખીણો અને નાનાં-મોટાં સંખ્યાબંધ સ્થળો અમે ધરાઈને જોઈ લીધાં હતાં.

તરસ – પ્રફુલ્લા વોરા

“ચંદુ… એ… ચંદુ… એય… ચંદુડા ! ક્યાં ગયો? કાંઈ સાંભળતો જ નથી ને ! બસ, આખો દિવસ ટોળ-ટપ્પા… હરવું-ફરવું ને રમવું.”

દરરોજની માફક આજે પણ સવિતા બૂમ પાડી પાડીને થાકી ગઈ. પણ ચંદુ તો નિશાળેથી આવે, દફતર ફેંકી દે ને કપડાં (યુનિફોર્મ) બદલ્યા વગર જ ઘરની બહાર નીકળી જતો. એને પહેલેથી જ ભણવું ગમતું ન હતું. આ તો સવિતા અને અરજણ તેને પરાણે શાળાએ મોકલતાં.

આમ જુઓ તો લગ્ન પછી ઘણાં વરસે ચંદુનો જન્મ થયો હતો, એટલે લાડ-કોડમાં ઉછરેલો ચંદુ પોતાનું ધાર્યું કરવા ટેવાઈ ગયો હતો. નાનો હતો ત્યારે સુંદર, દેખાવડો સૌને વહાલો લાગે એવો હતો. મોટું કપાળ, પાણીદાર આંખો અને વાંકડિયા વાળથી શોભતો ચંદુ… પાંચ-છ ધોરણ સુધી તો ધક્કા મારી મારીને ભણ્યો.

કવિશ્રી રઘુવીર ચૌધરીની પ્રતિભાવ પ્રેરક કાવ્યરચના – લાભશંંકર ઠાકર

આ ક્ષણોમાં કવિશ્રી રઘુવીર ચૌધરીનો કાવ્યસંગ્રહ ‘ધરાધમ’ (પ્રથમ આવૃત્તિ ૨૦૧૪) મારા ટેબલ પર છે. એકાધિક રચનાઓ આ ભાવકને ચેતોવિસ્તારનો અનુભવ કરાવે છે. પૃષ્ઠ પાંત્રીશ પરની રચના ‘ઝાડ’ એવી પ્રેરક બની ગૈ કે કોરા કાગળો ટેબલ પર ગોઠવીને આ ભાવકે આમ પેન ઉપાડી છે.

ઝાડ જગા કરી લે છે.
ઊગે એવું

હાસ્તો, ધરતીમાં ઢંકાયેલા બીજને સાનુકૂળતા મળતા એ સહજ ફણગે ફૂટે. ના, એને જગા કરી લેવામાં કંઈ કશું પ્રતિકૂળ નથી હોતું.

ચંદ્ર ઝાકળથી સીંચે છે,
સૂરજ સવારે સેવે છે
ને પવન ઝૂલાવે છે

નાઈટ આઉટ એ પેરન્ટસની મોટી સમસ્યા – નમ્રતા દેસાઈ

(‘રિફ્લેક્શન’માંથી સાભાર, રીડગુજરાતીને આ પુસ્તક પાઠવવા બદલ નમ્રતાબેન દેસાઈનો ખૂબ આભાર. પુસ્તક પ્રાપ્તિની વિગતો લેખને અંતે આપવામાં આવી છે.) હોલિવુડની સેલીબ્રિટીઓ, માફીયાઓ અને સ્વછંદી થઈ ચૂકેલા સંતાનો મુક્ત મને પશ્વિમના દેશોમાં આખી રાત રખડપટ્ટી કરે એના માટે નાઈટ આઉટ શબ્દ પ્રચલિત થયો. નાઈટ આઉટ એટલે આખી રાત ઘરની બહાર મન ફાવે તેમ તે રી શકવાની […]